Kościół filialny św. Jakuba w Gdańsku-Oliwie

Rzymskokatolicki kościół filialny pw. św. Jakuba w Gdańsku-Oliwie.

Gdańsk-Oliwa

diecezja	gdańska
dekanat	Gdańsk-Oliwa
województwo	pomorskie
gmina	Gdańsk
adres	ul. Biskupa Edmunda Nowickiego 5, 80-330 Gdańsk
Camino	Pomorska
w sieci	www
kontakt	archikatedra: tel (+48) 58 552 47 65, email: parafia@archikatedraoliwa.pl
Wikidata	Q10982578

współrzędne	54.41181, 18.55681
na mapie OSM	kliknij tu
	zdjęcia w WikimediaCommons

Dzieje

Kościół św. Jakuba stoi w najwyższym punkcie w starej części Oliwy przy zbiegu ulic Opackiej i Cystersów. Pochodzi z około 1592 roku. Wcześniej mógł istnieć w tym miejscu jeszcze drewniany kościółek z ok. 1300 roku. Wybudowany został dla okolicznej ludności.

W 1577 roku podczas trzykrotnych napadów gdańszczan na dobra klasztorne kościół został spalony a do czasu jego odbudowy posługi kapłańskie odbywały się w kościele klasztornym (Katedrze) prawdopodobnie w miejscu dzisiejszej kaplicy Mariackiej. Odbudowywano go w latach 1591-1592 za czasów opata Dawida Konarskiego (1589-1616) a w dniu 16 stycznia 1604 roku odbyło się poświęcenie kościoła przez Franciszka Łąskiego (sufragan Włocławski - 1597-1617). Odbudowa jednak nie była staranna, co spowodowało, iż w 1637 roku naprawiono mury grożące zawaleniem. Działo się to za czasów opata Kazimierza Dąbrowskiego (1703-1722) kiedy to kościół mógł być również przebudowywany, na co wskazuje chorągiewka z 1709 roku umieszczona na wieży upamiętniająca również odbudowę (herby i inicjały opatów D. Konarskiego i K. Dąbrowskiego). Za czasów opata Jacka Rybińskiego (1740-1782) przeprowadzane były również prace remontowe, na co wskazuje rokokowy kartusz na wschodnim szczycie. Od dnia 1 października 1831 roku po kasacie klasztoru w kościele odprawiane były nabożeństwa katolickie, a od dnia 14 lutego1833 roku kościół przeszedł pod administrację gminy ewangelickiej. W dniu 30 listopada 1834 roku odbyło się w nim pierwsze nabożeństwo ewangeliczne. W latach 1879-1882 gmina ewangelicka przeprowadziła gruntowny remont kościoła i wybudowała kruchtę zachodnią.

W 1920 roku wybudowany został nowy kościół ewangelicki (budowa w latach 1913-1920, architekt prof. Karl Weber) przy ul. Leśnej, dlatego ostatnie nabożeństwo w kościele św. Jakuba odbyło się w dniu 31 października 1920 roku. Ponownie przeznaczony został katolikom w dniu 2 lipca1945 roku. Około roku 1960 przeprowadzona została ponowna konserwacja budowli. Wtedy odsłonięto najstarsze gotyckie części muru na ścianach zewnętrznych oraz zlikwidowano cmentarz. W latach 70 XX wieku kościół znów przechodził renowację. Odsłonięto wówczas łęki i fragmenty fryzu po stronie południowej, a w roku 1974 podczas badań archeologicznych odsłonięto fundamenty. Odkrycia te wskazują, że kościół posiadał niegdyś nawę południową.

Architektura i wyposażenie

Kościół św. Jakuba jest dwunawowy, o długości 28 m, szerokości 10 m, wysokości 12 m i liczy sobie 220 metrów kwadratowych. W drzwiach prowadzących do kościoła znajduje się zamek z rokokowym ornamentem. Wewnątrz: rokokowa ambona wykonana za czasów opata Jacka Rybińskiego; rokokowy konfesjonał; rokokowy zdobiony złoceniami ołtarz wykonany najprawdopodobniej przez braci zakonnych z drugiej połowy XVIII wieku (w górnej części obraz przedstawiający Zmartwychwstanie, pod nim na drewnianym kartuszu postacie Adama i Ewy, w nastawie nowoczesna kompozycja, która zastąpiła po ostatnim remoncie obraz przedstawiający Chrystusa z 1853 roku wykonany przez malarza gdańskiego L. Sy.); w kruchcie na północnej ścianie współczesna rzeźba Chrystusa na krzyżu; drzwi do zakrystii z okuciem żelaznym z XVIII wieku; w posadzie sześć płyt nagrobnych (cztery z herbami) - od wschodu: Stephan Kroiesky (zm. 1702), Johan von der Lind (zm. 1646) - "króla polskiego najlepszy pułkownik" - herb, obok schodów na chór: płyta z 1640 roku, płyta z 1743 roku, zatarta z herbem, z jeleniem w herbie.