Bazylika św. Jakuba i św. Agnieszki w Nysie

Rzymskokatolicka bazylika i parafia pw. św. Jakuba Apostoła i św. Agnieszki w Nysie.

Nysa

diecezja	opolska
dekanat	Nysa
województwo	opolskie
gmina	Nysa
adres	Plac Katedralny 7, 48-300 Nysa
Camino
w sieci	www
kontakt	tel.: 77 433 25 05, fax: 77 433 43 00, parafia@bazylika-nysa.pl
Wikidata	Q9167795

współrzędne	50.47465, 17.33483
na mapie OSM	kliknij tu
	zdjęcia w WikimediaCommons

Dzieje

Parafia powstała na przełomie XII i XIII w. Obejmowała obszar tzw. Nowego Miasta. Pierwszy kościół par., wzniesiony w latach 1195-1198 został konsekrowany przez biskupa wrocławskiego Jarosława w 1198 r. Obecny kł powstał w dwóch etapach. Pierwszy przypada na lata przed 1392 r., wtedy zbudowano kościół sześcioprzęsłowy. Drugi okres przypada na lata 1424-1430 i obejmuje prezbiterium z ambitem. Jego funda-torem był biskup Wacław Piastowicz, a budowniczym mistrz Piotr z Ząbkowic. W latach 1474-1516 w pobliżu kościoła wzniesiono wolno stojącą dzwonnicę. Po wielkim pożarze w 1542 r., założono w kościele nowe sklepienie sieciowe, w 1591 r. wykonano nową więźbę dachową, a w 1553 r. drewnianą nadbudowę szczytu fasady. W 1583 r. we wnętrzu kaplic, wypełniających przestrzeń między przyporami. W latach 1648-1650 zbudowano barokową kaplicę zmarłych (obecnie baptysterium), w 1690 r. powstała tzw. mała zakrystia. W latach 1677-1679 powstał okazały ołtarz główny z fundacji kardynała Fryderyka v. Hessen oraz barokowa kaplica Najświętszego Sakramentu. W 1752 r. wzniesiono kaplicę Trójcy Świętej. W latach 1650-1810 przy kościele istniała kapituła kolegiacka. W latach 1889-1895 przeprowadzono prace renowacyjne w dachu neogotyckim. Zniesiono sieciowe sklepienie nawy głównej i naw bocznych, a na ich miejsce założono sklepienie krzyżowe, wnętrze pokryto polichromią. Wzniesiono też kruchtę zachodnią z dwoma ozdobnymi portalami. W 1938 r. po wielkiej powodzi, która nawiedziła miasto, przeprowadzono prace renowacyjne, podczas których odkryto w podziemiach kościoła fragmenty filarów i ław fundamentowych świątyni późnoromańskiej. W wyniku działań wojennych 21 III 1945 r. uległ zniszczeniu olbrzymi dach kościoła, zdewastowaniu uległo jego wnętrze, spłonął barokowy prospekt organowy, przestały istnieć witraże. Po ustaniu walk świątynię nakryto prowizorycznym dachem. Od 1956 r. staraniem ks. Józefa Kądziołki (1908-1987) rozpoczęto systematyczną odbudowę i konserwację kościoła. Prace te kontynuowane są przez jego następcę. Ksiądz Jan Feliks Ambroży Pedewitz (zm.1705), bibliofil, kronikarz i dobroczyńca, autor m.in. Historia ecclesiastica ecclesiae parochiali S.Jacobi - 1698, Maria Merkert (1817 - 1872) założycielka zakonu SS. św. Elżbiety, Franciszka Werner (1817-1887) współzałożycielka zakonu SS. św. Elżbiety. Ks. Klemens Neumann (1873-1928) wybitny kapłan i wychowawca młodzieży, Ks. prał. Józef Kądziołka (1908-1987) odbudował ze zniszczeń wojennych kościół św. Jakuba, przywrócił do życia inne świątynie.

Architektura i wyposażenie

Monumentalne wnętrze świątyni, wsparte na wysokich filarach sklepienie, kolorystyka dają sumę wrażeń z pogranicza świata realnego i mistycznego. To wspaniałe dzieło architektury gotyckiej stworzył człowiek natchniony ręką BOGA. Początki obecnej budowli sięgają XII w. Mury obecnego kościoła zaczęto wznosić w 1424 r. Ówczesna rada miejska zleciła budowę mistrzowi Piotrowi z Ząbkowic. Według źródeł historycznych budowlę ukończono w 1430 r. W swych dalszych burzliwych dziejach kościół doświadczył licznych pożarów, zniszczeń i modernizacji. Jednak charakterystyczna sylwetka budowli pozostała niezmieniona do dnia dzisiejszego. Po pożarze w 1542 r. przeprowadzono prace naprawcze, m.in. nowe sklepienia sieciowe, nową więźbę oraz pokrycie łupkiem dachu. W XVII i XVIII w. przeprowadzono zgodnie z ówczesną tendencją barokizację kościoła, usunięto przy tym szereg gotyckich ołtarzy, rzeźby i witraże. Zatynkowano również stare malowidła. W latach 1889 – 95 przeprowadzono gruntowną modernizację kościoła w stylu neogotyckim, dobudowano również kruchtę zachodnią (dzisiejsze wejście główne). Pracami tymi kierował Józef Eberts.

Druga wojna światowa nie oszczędziła kościoła. Ogień zniszczył całkowicie dach, szczyt zachodni, organy i grupę tęczową. Wyposażenie świątyni uległo częściowej dewastacji. Odbudowa trwała do 1961 r., prace konserwatorskie prowadzone są do dnia dzisiejszego.

Kościół św. Jakuba jest trójnawową, dziewięcioprzęsłową halą murowaną z kamienia i cegły. Wokół prezbiterium obejście będące przedłużeniem naw bocznych, przy których wbudowano rzędem szereg niższych kaplic gotyckich. Przy ósmym przęśle od południa i północy w miejscu dawnych wejść urządzono dwie kaplice barokowe. Idąc dalej nawą północną, widzimy dobudowane później, ośmioboczne barokowe baptysterium. Nawy boczne rozdzielone smukłymi, sześciobocznymi filarami z cegły, ponad którymi wznoszą się krzyżowo – żebrowe sklepienia z 1891 r. Kiedy oglądamy świątynię od zewnątrz, wrażenie robi ogromna, zwarta bryła i potężny, dwuspadowy dach. Mury wznoszą się na wysokość 27 metrów. Dach – ponoć najbardziej stromy dach w Europie, zajmuje powierzchnię ok. 4000 m2 z 122 tys. dachówki. Na kalenicy wbudowano ośmioboczną wieżyczkę na sygnaturkę. Obecnie jest ona 14-metrowa (przed wojną jej wysokość wynosiła 21 metrów). Wystrój rzeźbiarsko – architektoniczny kościoła nie jest bogaty i pochodzi w większości z czasów ostatniej restauracji. Na uwagę zasługują portale w kruchtach bocznych i do zakrystii z połowy XV w., oraz zespół zworników i rzeźbionych wsporników w niektórych kaplicach. Zwiedzając świątynię należy zwrócić uwagę na wyjątkowej wartości zespół dzieł rzemiosła artystycznego – zespół krat pochodzących z warsztatów nyskich od późnego gotyku poprzez renesans i manieryzm, aż do baroku. Nyski kościół posiada również jeden z najbogatszych na Śląsku zbiór epitafiów i pomników nagrobnych. Są to często dzieła wysokiej wartości artystycznej.