Liber III Caput I
CAPITULUM I
Incipit translatio sancti lacobi apostoli fratris sancti lohannis apostoli et evangeliste que III kalendas lanuarii celebratur, qualiter ab Iherosolimis translatus est in Galleciam
Post Salvatoris nostri passionem, eiusdemque gloriosissimum resurrectionis tropheum mirabilemque ascensionem, qua paternum usque scandit ad solium, necnon et Paracliti pneumatis flannnnivomam super apostolos effusionem, sapientie radio irradiati ac celesti gratia illustrati passim gentibus nationibusque quos idem elegerat, Christi nomen sua predicatione patefecerunt discipuli. Quorum precluenti numero mire virtutis sanctus extitit lacobus, vita beatus, virtute mirificus, ingenio clarus, sermone luculentus, cuius uterinus lohannes habetur ewangelista et apostolus. Huic nempe gratia fuit tanta concessa divinitus, ut etiam idem inestimabilis glorie Dominus incomparabili claritate coram eius visibus super montera Thabor transfigurari non sit dedignatus, adstantibus cum eo Petro et lohanne veridicis testibus.
Hic vero, aliis diversa cosmi climata adeuntibus, nutu Dei Hesperie horis appulsus hominibus ibi degentibus, patriamque incolentibus, verbum Dei predicando disserit intrepidus. Ubi dum parwa seges, que tunc excoli vellet, inter spinas fructifica inveniretur, paululum commoratus, fertur septem clientulos preelegisse Christo subnixus, quorum nomina hec sunt: Torquatus, Secundus, Endalecius, Tissephons, Eufrasius, Cecilius, Ysicius, quorum collegio lolium evellendo extirparet radicitus, verbique semina telluri diu sterili permanenti committeret propensius.
Cumque dies immineret suppremus, Iherosolimam tendit festinus, a cuius coniubernali solacio predictorum vernularum nullus extat suttractus. Quem Saducea ac Pharisaica, dum stipat manus improba, antiqua serpentis illecta versutia innumera opponit de Christo problemata. Verum Sancti Spiritus debriatus gratia, eius eloquentia a nemine est superata; unde eorum fremens ira, furit in eum acrius incitata. Que in tantum stimulante invidie zelo succenditur atque baccatur, uti importunitate seva violentorum impetu caperetur, Herodisque presentie necem percepturus traderetur. Qui capitali ac digladiabili sententia plexus, rosei quoque cruoris sui unda perfusus, triumphali martirio coronatus, ad celum evolat inmarcessibili laurea laureatus.
Exanime vero corpus magistri sui discipuli furtim arripientes, summo cum labore et percita festinatione ad littora deveunt navim sibi paratam inveniunt, quam ascendentes alto pelago committunt, atque die septima ad portum Hirie, qui est in Gallecia, perveniunt, remisque desiderabile solum carpunt. Nec est hesitandum rerum auctori tunc temporis copiosissimas grates ac digna resolvisse preconia; tum pro tanto munere sibi a Deo concesso, tum eo quoniam nunc piratarum insidias, nunc vitabundas scopulorum allisiones, nunc hyantium cecas vorticum absque ullius detrimento transegerant fauces.
Igitur tanto ac tali subnixi patrono, ad cetera suis usibus profutura animos intendunt, quemque suo martiri requiescendi locum Dominus preelegerit, explorare pertemptant.
Itaque itinere ad orientem directo, in cuiusdam matrone Luparia nomine prediolum fere quinque miliariis ab urbe semotum sacratum comportant atque deponunt loculum. Quis autem illius fundi possessor habeatur sciscitantes, quorumdam cum provincialium ostensu comperiunt, sueque indaginis compotes effici vehementissime atque ardentissime gestiunt. Demum quippe feminam adeuntes collocutum, narrantesque per ordinem rei eventum, sibi impendi quoddam expetunt delubrum, ubi ad adorandum statuerat simulacrum, atque illic devio quoque gentilitatis errore frequentabatur phanum.
Que clarissimis natalibus orla, hac etiam supprema interveniente sorte viro viduata, tamen etsi sacrilege fuisset superstitioni dedita, non sue nobilitatis obuteret iuxta nobilium sese appetentium abdicaret coniugium, ne tamquam scortum priorem pollueret maritalem thorum. Hec quidem eorum peticionem et verba sepius revolvendo, priusquam responsum daret ullomodo, cogitat cordis in imo quonam modo eos traderet ferali exterminio, ac tandem sermonem reciprocat seviens in dolo. 'te, inquit, petite regem qui moratur in Dugio, locumque postulate ab eo, in quo vestra sepulturam paretis mortuo.
Cuius dictis parendo, pars exequiarum ritu apostolicum corpus uno excubat in loco, parsque ocissime ad regale palacium calle pervenit citato, anteque eius ducti presentiam eum quidem more salutant regio, qui et unde sint et quamobrem advenerint aperiunt narrando. Rex autem licet in exordicionis inicio libenter eorum averteret assercionem attentus atque benivolus, tamen incredibili stupore attonitus, esitans quid sit acturus demoniaco iaculo iaculatus clam insidias tendi atque Christicolas necari iubet admodum efferus. Ast enimvero hoc velle Dei comperto clanculum divertendo, propere abscedunt fugitando.
Ut autem regi est intimatum de eorum fuga, acerrima commotus ira, rabbidi quidem leonis imitatus ferociam, cum his qui in eius erant curia, fugientium deicolarum pertinaciter insequitur vestigia. Cumque iam ad id foret ventum, quo pene crudelium manibus cederentur, cuiusdam fluminis, isti trepidantes, illi confidentes, una subeunt pontera, uno eodemque moment() cum subito Dei omnipotentis iudicio, quem gradiebantur pons dissolvitur cemento ac funditus diruitur in imum ab alto. Sicque decrevit deliberata iudicis Eterni Regis censura, quatinus ex omni insecutorum turba, ne unus quidem superesset, qui ea que fuerunt gesta renuntiaret regis in aula.
Sancti autem ad armorum lapidumve corruentium sonitum, sua vertentes capita, Dei preconanda insonant magnalia prospectando magnatum corpora equosque et militaria arma miserabiliter rotata sub fluminis unda, aut secus quam quondam in plebe exercitus acceperat Canopica. Igitur Dei auxiliatrice dextera adiuti atque erepti, ac re animati ac accensi, salubrem usque ad prefate matrone domum peragunt callem, edocentque quemadmodum regis sententia exasperata eos perditum ire voluerit in necem, et quid Deus in eum egerat ad sui ulcionem.
Insuper efflagitando instant, uti domum predictam demoniis dicatam Deo concedat dicandam. Idola uranu facta que nec sibi prodesse, nec aliis possunt obesse, queque oculis non videre, nec auribus sermonem audire, non naribus odorare, et que penitus nullo membrorum officio utuntur, respuat hortari insistere. Cuius mens quoniam in regis dimersione de propinquorum aut affinium morte verebatur commota, ideoque salubris consilii, uti sepe fieri in humanis solitum est rebus, ignara, longe aliter quam dicebantur fraudulenti, ac frivola machinabatur machinatione cassa.
Dum vero adhuc vehementius eam urgerent precibus, ut vel predioli aliquantulum ad sacratissimi viri membra preberet humanda, nova et inusitata meditata prelia, putans eos aliquo posse interire dolo, huiuscemodi sententiam est exorsa. Quandoquidem, inquit, vestram tam efficaciter intentionem ad hoc cerna intentam fore, nec quando ab ea vos desipere velle, sunt michi domiti boves quodam in monte, quos euntes assumite, et quicquid vobis maioris visum fuerit utilitatis, que necessaria erunt cum eis deferentes, edificate. Si quid victus defuerit, propense vobis et illis impertire curabo.
Hoc apostolici viri audientes, neque muliebria figmenta perpendentes, gratanter adeunt, ad montera usque perveniunt, at aliud, quam non merebantur, cernunt. Dum enim montis confinia gressibus calcant, ex inproviso ingens draco cuius frequenti incursu villarunn habitacula circum circa vicina eadem tempestate agebantur deserta, proprio digrediens ab antro in sanctos Dei flammivomos ignes evomendo, quasi impetum facturus evolat exicium minando. Quem contra fidei dogmata recolendo, impavide crucis munimina intentando, illum propulsant resistendo, dominicique signum stigmatis ferre non valens, ventris rumpitur medio.
Quo bello peracto, oculorum figentes lumina celo, Regi Summo vota reddunt cordis ab imo. Demum ut demonum frequentia illinc omnino esset explosa, aquam exorcizant, quam totum super montem undique aspergunt. Is autem mons, antea vocitatus Illicinus, quasi diceretur illiciens, quod plures ante id temporis mortalium male illecti, ibi ritum demoniis exibebant, ab his Mons Sacer, id est mons sacratus, appellatus est.
Inde quoque boves dolose sibi pollicitos perlustrando habeuntes, procul contemplantur indomitos ac mugientes, cornibus summa fronte aggerem ventilantes, pedumque ungulis fortiter terram terentes. Quos sese per montis devexa imitando et mortis crudelitatem cursu infestissimo minitando, tanta extimplo lenitatis irrepsit mansuetudo, ut qui prius precipites atroci ferocitate ad inferendam cladem properabant currendo, submissi colla sanctorum manibus cornua deponunt ultro.
Sancti vero corporis delatores, mulcendo animalia, ex immitibus mitia facta absque mora superimponunt iuga, ac recta incedendo semita, iugatis bubus intrant mulieris palacia. Illa quidem stupefacta mira agnoscens miracula his tribus evidentibus signis excita eorum obtemperans petitioni, ex proterva obediens facta, illis domuncula tradita et trino fidei nomine regenerata, sua cum familia Christi nominis efficitur credula. Sicque, inspirante Deo, fidei dogmate imbuta, que prius fantastico errore delusa efflagitarat humilis et prona super erecta proterit ac frangit simulacra, queque sub eius fuerant dominatu fundit diruit phana. Quibus obrutis atque minutatim in pulverem redactis, cavato in altum solo construitur sepulcrum miro opere lapideo ubi apostolicum reconditur corpus artificiali ingenio. Cuius quantitatis eclesia eodem superedificatur in loco, que altari ornata divo felicem devoto pandit aditum populo.
Post aliquantum vero temporis ab eiusdem apostoli alumpnis fidei agnitione plebibus edoctis, scalentibus prius campis celesti rore roratis, brevi adolevit fecunda ac Deo multiplicata messis. Duo autem magistri pedissece pro reverentia illius, dum summo cum affectu prefatum sepulcrum pervigiles indesinenter pervigilarent, definito dubio termino vite nature debitum persolventes, felici excessu spiritum exalarunt, celisque animas gaudendo intulerunt. Quos preceptor non deserens egregius celo terraque secum collocari obtinuit divinitus, stolaque purpurea purpuratus in etherea curia suis cum asseclis micat redimitus corona, miseris se deposcentibus invicto suffragio patrocinaturus. Auxiliante Domino et Salvatore nostro Ihesu Christo, cuius regnum et imperium cum Patre et Sancto Spiritu perhenniter manet in secula seculorum. Amen.
Roboczy przekład rozdziału na język polski
ROZPOCZYNA SIĘ TŁUMACZENIE APOSTOŁA JAKUBA, BRAT APOSTOŁA I EWANGELISTY ŚW. JANA, KTÓRE PRZYCHODZI TRZYDZIESTEGO DNIA GRUDNIA, JAK ZOSTAŁA PRZENIESIONA Z JEROZOLIMY DO GALICJI
Po męce Naszego Zbawiciela i najwspanialszym triumfie Jego własnego Zmartwychwstania i po Jego godnym podziwu Wniebowstąpieniu, kiedy wstąpił na tron swego Ojca i Ducha Pocieszyciela; po wylaniu ognistych języków na apostołów, wybrani przez Niego uczniowie, oświeceni promieniami mądrości i natchnieni łaską niebieską, głosili wszędzie imię Chrystusa ludom i narodom. Wśród tych wybitnych, święty o godnych podziwu cnotach, błogosławiony za życie, cudowny za cnoty, oświecony za pomysłowość, błyskotliwy za oratorium, był Santiago, którego brat Jan znany jest jako ewangelista i apostoł. I rzeczywiście, dzięki boskiemu dziełu zostało mu udzielone tak wiele łask, że nawet sam Pan nieocenionej chwały nie wzbraniał się przemienić swoją niezrównaną jasnością na Górze Tabor na jego oczach, a także w obecności Piotra i Jana, prawdziwych świadków.
On więc, podczas gdy inni udali się w różne rejony świata, zabrani z woli Bożej na wybrzeża Hiszpanii, głosząc i nauczając słowa Bożego ludzi, którzy tam mieszkali i mieli ją za swoją ojczyznę. I zatrzymawszy się tam na jakiś czas, gdy małe ziarno, które chciał zebrać, zaowocowało między cierniami, mówi się, że ufając Chrystusowi, wybrał siedmiu uczniów, których imiona są następujące: Torquatus, Drugi, Indalecio, Thesiphon, Euphrasius, Cecilio, Hesiquio, aby z ich pomocą wykorzenić, wyrwać chwasty i powierzyć ziarno słowa Bożego ziemi, która przez długi czas pozostawała nieurodzajna, w bardziej sprzyjających warunkach.
A gdy zbliżał się jego ostatni dzień, szybko udał się do Jerozolimy, której przyjacielskiej pociechy nie pozbawił żaden z wymienionych uczniów. I kiedy otacza go perwersyjny tłum saduceuszów i faryzeuszy, zwiedziony dawną przebiegłością węża, zadaje niezliczone pytania dotyczące Chrystusa. Ale natchniony łaską Ducha Świętego nikt nie przewyższy jego elokwencji; tak, że ryczący gniew pierwszego jest zaostrzony przez podżeganie z większą przemocą przeciwko niemu. A pod wpływem nienawiści do takiego stopnia zapala się i szaleje, że zostaje pochwycony przez okrutną niesprawiedliwość i gwałtowność gniewnych i zostaje postawiony przed Herodem, aby otrzymać śmierć. I skazany okrutnym wyrokiem śmierci, skąpany w kałuży różowej krwi, uwieńczony triumfalnym męczeństwem, leci do nieba, zdobywca niewiędnących laurów.
Jego uczniowie, ukradkiem chwytając ciało mistrza, z wielkim trudem i niezwykłą szybkością, zabierają je na plażę, znajdują przygotowany dla nich statek i wsiadając na niego, wypływają na pełne morze i po siedmiu dniach przybywają do portu Iria, który jest w Galicji, i wiosłując docierają do upragnionego lądu. I nie ma wątpliwości, że wtedy składali Twórcy rzeczy wiele podziękowań i śpiewali wielce zasłużone pochwały, zarówno za tak wielkie dobrodziejstwo, jakiego Bóg im udzielił, jak i za to, że bez szkody uniknęli ataków piratów, niebezpiecznych zderzeń z rafami i czarnymi otchłaniami szalejących fal. Tak więc, ufając takiemu a takiemu wielkiemu opiekunowi, kierują swoje myśli ku innym rzeczom niezbędnym do ich celów i próbują odkryć, jakie miejsce wybrał Pan na pochówek swego męczennika.
Rozpoczynając więc marsz na wschód, przenoszą świętą trumnę na małe pole należące do niejakiej pani imieniem Lupa, oddalone od miasta o około pięć mil i tam ją zostawili. Dowiadując się, kto był właścicielem tej ziemi, dowiadują się przez wskazanie jakichś tubylców i usilnie i żarliwie starają się odnaleźć tego, którego szukali. Idąc w końcu na spotkanie z kobietą, aby z nią porozmawiać i opowiadając jej o rozwoju sprawy, proszą ją, aby dała im małą świątynię, w której umieściła bożka, aby go czcić, i która była również bardzo zatłoczona przez zwiedzionych wyznawców absurdalnej szlachty. A ona, urodzona z najszlachetniejszego rodu i wdowa dzięki interwencji najwyższego szczęścia, chociaż świętokradzko oddała się przesądom, nie zapominając o swojej szlachetności, wyrzekła się małżeństwa z tymi, którzy chcieli, zarówno szlachty, jak i plebsu, aby rodzaj cudzołóstwa nie splamił jej pierwszego małżeńskiego wzgórza. A ona nieustannie rozważa ich słowa i ich prośbę, zanim udzieli jakiejkolwiek odpowiedzi, rozmyśla w głębi serca, jak wydać ich na okrutną śmierć, i w końcu odpowiada im, obłudnie bezwzględna: „Idź, powiedziała, poszukaj króla, który mieszka w Dugio, i poproś go o miejsce, w którym można pochować twoich zmarłych”.
Posłuszni jego poleceniom, niektórzy czuwają nad ciałem apostoła w miejscu, w którym odbywa się rytuał pogrzebowy, a inni przybywają jak najszybciej do królewskiego pałacu i wprowadzani przed oblicze króla, pozdrawiają go zgodnie z królewską etykietą i szczegółowo opowiadają, kim i skąd są oraz po co przybyli. Król tedy, choć na początku swego wywodu słuchał ich uważnie i życzliwie, to jednak oszołomiony niesłychanym odrętwieniem, wątpiący w to, co powinien czynić i zainspirowany diaboliczną sugestią, w szczytowym okrucieństwie rozkazuje, aby potajemnie przygotowali na nich zasadzkę i zabili sługi Boże. Ale mimo to odkryli to z woli Boga, opuszczając potajemnie, uciekają szybko.
Kiedy król został powiadomiony o ich ucieczce, poruszony najbardziej gorzkim gniewem i naśladując dzikość wściekłego lwa, wraz z tymi, którzy byli na jego dworze, uparcie podążał śladem zbiegłych sług Bożych. A ponieważ już doszli do tego, że mieli zostać zabici z rąk zaciekłych prześladowców, przeszli, niespokojni, tamci, most na pewnej rzece iw jednej i tej samej chwili, z nagłego postanowienia Boga Wszechmogącego, fundamenty mostu, przez który przechodzili, pękły i zawalił się od szczytu do głębi rzeki, całkowicie zburzony. I tak przemyślany wyrok Wiecznego Króla zadecydował, że z całego tłumu prześladowców nie przeżył ani jeden, by opowiedzieć w pałacu królewskim, co się stało.
Święci mężowie, odwracając głowy w stronę łoskotu spadających broni i kamieni, wychwalają wielkość Boga godną ogłoszenia, widząc, jak ciała magnatów, ich konie i sprzęt wojskowy toczą się nędznie pod wodami rzeki, w taki sam sposób, jakiego doświadczyła armia faraonów w innym czasie. W konsekwencji, wspomagany i zbawiony przez pomocniczą prawicę Boga, zachęcony i rozpalony tym wydarzeniem, zbawiciel udaje się drogą do domu wspomnianej matrony i pokazuje mu, jak rozdrażniona determinacja króla chciała ich stracić wraz ze śmiercią i co Bóg uczynił przeciwko niemu za jego karę.
Następnie usilnymi prośbami proszą go o oddanie wspomnianego domu poświęconego demonom, aby poświęcił go Bogu. Radzili jej i nalegali, by odrzuciła te sztuczne idole, które nie mogą ani jej pomóc, ani zaszkodzić innym, ani widzieć jej oczami, słyszeć uszami ani wąchać jej nosem, i które nie wykorzystują żadnego z ich członków. A umysł jego był poruszony, bo przed upadkiem króla w rzece bał się o śmierć swoich krewnych i krewnych, iz tego powodu niezdolny do zdrowej determinacji, jak to zwykle bywa w sprawach ludzkich, uknuł prymitywny fortel, udając, w obliczu panującej opinii, że nie uważa ich za oszustów.
Podczas gdy oni nalegali na nią swoimi prośbami z jeszcze większą gwałtownością, aby przekazała część drobnego majątku na pochowanie ciała najświętszego męża, obmyślili nowy i niezwykły podstęp, wierząc, że może ich jakimś podstępem zabić, mówiła w ten sposób: „Skoro, powiedziała, widzę twój zamiar tak zdecydowanie do tego skłonny, i że nie chcesz z tego zrezygnować, idź i weź jakieś łagodne woły, które mam na górę, i zabierz ze sobą Zabierając ze sobą to, co ci się wydaje najbardziej pożyteczne i cokolwiek potrzebujesz, zbuduj grób. Jeśli zabraknie ci jedzenia, postaram się dobrowolnie dać je tobie i im”.
Słysząc to, apostolscy mężowie i nie zauważając hipokryzji kobiety, wychodzą z dziękczynienia, przybywają na górę i odkrywają coś innego, czego się nie spodziewali. Otóż po wejściu na zbocze góry, nagle olbrzymi smok, z powodu którego częstych najazdów domy okolicznych wiosek opustoszały wówczas, wychodząc z własnej kryjówki, rzucił się, zionąc ogniem, na świętych mężów, płonących z miłości do Boga, gotów ich zaatakować i grozić im śmiercią. Ale pamiętając o doktrynach wiary, niezłomnie sprzeciwiali się obronie krzyża, zmusili go, by odwrócił się twarzą do niego i nie mogąc oprzeć się znakowi krzyża Pańskiego, pękł w środku brzucha.
A po tym spotkaniu, wznosząc oczy ku niebu, z głębi serca dziękują Najwyższemu Królowi. W końcu, aby całkowicie wypędzić stamtąd rzeszę demonów, egzorcyzmują wodę i rozlewają ją wszędzie po całej górze. A więc ta góra, zwana przed Ilicino, jak można by powiedzieć ta, która uwodzi, ponieważ przedtem wielu złych ludzi wyznawało tam kult diabła, była przez nich nazywana Monte Sacro, to jest górą świętą.
A widząc stamtąd biegające wokół wołów, które im przebiegle obiecano, kontemplują ich odważnych i ryczących, dźgających ziemię z podniesioną głową i uderzających w ziemię kopytami. I nagle, biegnąc jeden za drugim przez pastwisko, stanowili okrutną groźbę śmierci swą niezwykle niebezpieczną karierą, ogarnęła ich taka łagodność i powolność, że ci, którzy zrazu przybiegli, by wywołać katastrofę, powodowani swą okrutną walecznością, później z opuszczonymi szyjami spontanicznie powierzyli swoje poroże w ręce świętych mężów.
Nosiciele świętego ciała, głaszcząc zwierzęta, które z dzikich stały się oswojone, natychmiast założyli na nie jarzma i maszerując najprostszą drogą weszli do pałacu kobiety z zaprzęgniętymi wolami. Ona z pewnością oszołomiona, rozpoznając cudowne cuda, poruszona tymi trzema oczywistymi znakami, przystaje na ich prośbę i traci swoją bezczelność, oddawszy im domek i odrodzoną potrójnym imieniem wiary, staje się wierzącą w imię Chrystusa z całą swoją rodziną. I tak, pouczona przez Boga natchnieniem w prawdach wiary, zdecydowanie niszczy i łamie bożki, które przedtem, zwiedziona swoim fantastycznym błędem, pokornie i pokornie adorowała, i burzy świątynie, które były w jej posiadłościach. I wkopany głęboko w ziemię, po zniszczeniu i obróceniu się w drobny proch, zbudowany jest grób, wspaniałe dzieło kamieniarskie, w którym złożono ciało apostoła ze sztuczną pomysłowością. I w tym samym miejscu zbudowany jest kościół wielkości tego, który ozdobiony ołtarzem otwiera szczęśliwe wejście dla pobożnych ludzi.
Po pewnym czasie ludy zostały pouczone w znajomości wiary przez uczniów apostoła, gdy pola nawadniane niebiańską rosą po raz pierwszy wydały plony, w krótkim czasie urodzajne żniwo pomnożone przez Boga zaczęło rosnąć. Dwaj uczniowie mistrza, z czci dla niego, czuwają nieustannie nad wspomnianym grobowcem z wielką miłością jako zazdrośni stróże, po spłaceniu długu wobec natury, po dojściu do niepewnego końca życia, wypuścili ducha błogiej śmierci i radośnie zabrali duszę do nieba. I nie opuszczając ich, jego haniebny nauczyciel, któremu dzięki łasce Bożej udało się umieścić ich razem z sobą w niebie i na ziemi, ubrany w purpurową stułę i ozdobiony koroną, jaśnieje wraz ze swoimi uczniami na dworze niebieskim, który nie opuści nieszczęśników, którzy korzystają z jego niewysłowionej ochrony. Z pomocą Naszego Pana i Zbawiciela Jezusa Chrystusa, którego królestwo i imperium trwa na wieki wieków. Amen.
