Kościół i parafia św. Jakuba w Toruniu

Rzymskokatolicki kościół i parafia w Toruniu - sanktuarium św. Jakuba Apostoła.

Toruń
diecezja	toruńska
dekanat	Toruński I
województwo	kujawsko-pomorskie
gmina	Toruń
adres	Rynek Nowomiejski 6, 87-100 Toruń
Camino	Camino Polaco
w sieci	www, FB
kontakt	tel. 56 622 29 24
Wikidata
współrzędne	53.01182, 18.61224
na mapie OSM	kliknij tu
	zdjęcia w WikimediaCommons

Dzieje

W 1264 roku na wschód od Starego Miasta Torunia lokowano Nowe Miasto Toruń, o charakterze głównie rzemieślniczym. Najznamienitszą budowlą w południowo-wschodnim narożu Rynku Nowego Miasta był - i pozostaje do dziś - gotycki kościół pod wezwaniem świętego Jakuba Apostoła. Zbudowano go w układzie bazylikowym, stosując - i to w specyficznej odmianie - rzadko występującą na obszarze niżu nadbałtyckiego, formę bazyliki dwukondygnacyjnej, z galerią podokienną na piętrze. Cała literatura przedmiotu zgodnie przyznaje temu kościołowi wybitną rangę artystyczną. Wewnętrzna strona chóru należy do najpiękniejszych dzieł stworzonych w średniowiecznej architekturze ceglanej. Kościół ten posiada najbogatszą kreację architektury sakralnej na ziemiach byłego państwa krzyżackiego.

Kamień węgielny pod budowę kościoła położył biskup chełmiński Herman w roku 1309. Fakt ten utrwalono w majuskułowym napisie, obiegającym wnętrze prezbiterium, na dekoracyjnych glazurowanych cegłach, w kolorze żółtym i zielonym. W początkach XIV wieku powstało smukłe i eleganckie prezbiterium wraz z przyległą od północy zakrystią. W latach 1340 - 1345 ukończono budowę trójdzielnego korpusu nawowego, w którym ponad nawami bocznymi wyrasta wysoka i stosunkowo wąska nawa główna. Konstrukcję bryły nawowej dopełniają zewnętrzne łuki odporowe. System ten stosowany w Europie Zachodniej na ziemiach polskich występuje niezmiernie rzadko. Profile skarp i wnęk okiennych ozdobiono kolorową glazurą.

W 1343 roku (najprawdopodniej) patronat nad kościołem objęły cysterki, które z czasem przyjęły zakonną regułę benedyktynek i zostały włączone do ich zakonu.

W połowie XIV wieku zainstalowano w emporze prezbiterium pierwsze organy na terenie Polski północnej. W latach 1375 - 1390 wykonano na bocznych ścianach prezbiterium malowidła przedstawiające Apostołów - świętego Jakuba Starszego i świętego Filipa. Od 1359 roku do połowy XV wieku dobudowano po bokach korpusu kościoła dwa ciągi kaplic. Wówczas też podwyższono dachy nad bocznymi nawami, które zasłoniły łuki odporowe podtrzymujące nawę główną. Obecnie widoczny jest tylko jeden z łuków odporowych, biegnący nad dachem zakrystii. Wtedy też zamurowano dolne okna w nawie głównej, co spowodowało zaciemnienie wnętrza świątyni.

Pożar w 1391 roku poważnie uszkodził kościół. Odbudowano go do 1410 roku. Ale nowy żywioł ognia w 1455 roku zniszczył dachy kościoła wraz z hełmem wieży i dzwonami. Odbudowana, czterokondygnacyjna wieża jest bogato zdobiona ostrołucznymi blendami i podwójnymi oknami (biforiami). Wysoka wieża jest nieco szersza u góry niż w dolnych partiach. Nakryta jest podwójnym dachem, tzw. siodłowym, pokrytym czerwoną dachówką.

Architektura i wyposażenie

Unikalny klimat wnętrza tworzą gotyckie polichromie i sklepienia. Malowidła ścienne pochodzą z dwóch okresów: starsze z lat 1350 - 1360 i młodsze z lat 1380 - 1390. Po prawej stronie od wejścia do świątyni, wśród malowideł starszych, widoczny jest Chrystus jako Sędzia. Po stronie przeciwnej ukazane zostały między innymi:

Zwiastowanie,

Koronacja Najświętszej Maryi Panny,

Trzy Święte Dziewice,

Chrystus - Mąż Boleści,

Męczeństwo Dziesięciu Tysięcy.

Pomiędzy wieżą a nawą główną, młodsze malowidła przedstawiają:

Maryję jako Mater Misericordiae,

Chrystusa Nauczającego,

Chrzest w Jordanie.

Z tego samego okresu zachowały się sceny z legendy o świętej Marii Magdalenie, namalowane na wschodnim zamknięciu nawy południowej. Na filarze wieżowym w nawie południowej namalowana została w pierwszej ćwierci XVI wieku Madonna Apokaliptyczna w towarzystwie świętej Doroty i świętego Sebastiana w stylu wczesnego renesansu.

Przy pierwszym filarze nawy północnej ustawiona jest rokokowa ambona z 1770 roku. Naprzeciwko - na filarze południowym znajduje się figura Madonny z Dzieciątkiem z końca XIV wieku, z kręgu Madonn na Lwie, w rokokowej obudowie. Nad wejściem do prezbiterium rozpięty jest bogato rzeźbiony łuk tęczowy z 1733 roku. Na jego szczycie wznosi się wysoki krzyż z dwustronnym krucyfiksem - gotyckim od strony prezbiterium i barokowym od strony nawy. W latach 1732 - 1733 wybudowano ołtarz główny świętego Jakuba, z warsztatu chełmińskiego, nie wykraczający poza konwencję stylistyczną epoki późnego baroku.

Na sklepieniu prezbiterium odkryto, w latach międzywojennych, ornamentalno-figuralne malowidło z dojrzałego średniowiecza, przedstawiające aniołów adorujących Veraicon, czyli Oblicze Chrystusa odbite na chuście świętej Weroniki. Po obydwu stronach prezbiterium ustawione są późnorenesansowe stalle z początku XVII wieku. Na lewej ścianie prezbiterium zawieszono duży obraz pasyjny (2,74m na 2,21m) - wybitne dzieło malarstwa późnogotyckiego, powstałe w latach 1470 - 1480. Ilustruje ono mękę Chrystusa w 22 scenach, które niejako rozgrywają się jednocześnie, na tle schematycznie zaznaczonej architektury Jerozolimy. Wysokie ściany prezbiterium kościoła przecinają wąskie okna, częściowo wypełnione artystycznymi witrażami.

Na tak zwanym Drzewie Życia, w zakończeniu nawy południowej, zawisł Krucyfiks Mistyczny z figurami dwunastu Proroków - wysokiej klasy artystycznej dzieło sztuki gotyckiej z końca XIV wieku. W ostatniej kaplicy nawy południowej znajduje się tzw. Czarny Krucyfiks - łaskami słynąca figura Ukrzyżowanego z pierwszej połowy XV wieku. Nawę północną zamyka ołtarz z osiemnastowiecznym Obrazem matki Bożej Szkaplerznej, otoczonym nieustanną modlitwą czcicieli szkaplerza. We wszystkich kaplicach bocznych występują drewniane boazerie z pierwszej połowy XVIII wieku, łączące się z konfesjonałami i ławami. Boazerie, otaczające wszystkie boczne kaplice, potęgują intymny charakter wnętrza świątyni.

W początkach XVII wieku zainstalowano w kościele nowe, renesansowe organy. Sam instrument był rozbudowywany i przekształcany, tak że jego brzmienie zmieniło się gruntownie w stosunku do pierwotnego. Wysokiej klasy artystycznej jest prospekt organowy z 1611 roku, zawieszony nad wejściem do nawy głównej. Balustradę chóru organowego ozdobiono czterema herbami:

Rzeczypospolitej,

Prus Królewskich,

Starego Miasta Torunia,

Nowego Miasta Torunia.

Świątynia w latach 1557 - 1667 należała do protestantów, którzy usunęli z kościoła średniowieczne ołtarze boczne, a wspaniałe malowidła ścienne pokryli warstwą pobiały i tynku. Po usunięciu protestantów do kościoła powróciły benedyktynki, które władały nim do kasaty klasztoru w 1832/1833 roku. Z likwidowanego przez władze pruskie pobliskiego kościoła świętego Mikołaja przeniesiono w latach trzydziestych XIX wieku do kościoła świętego Jakuba część ołtarzy bocznych i tak znakomite dzieła, jak:

Drzewo Życia,

Czarny Krucyfiks,

Obraz Pasyjny.

Kult jakubowy

• Obrazy, rzeżby, ołtarze
• odpust?
• lokalne nabożeństwa, pieśni?

Źródła

• Wikipedia?
• Materiały autorstwa p. J.G. Kazimierczaka
• Witryna internetowa?
• informacja od proboszcza?

Galeria

• 
• 
• 
• 
•