Kościół i parafia św. Jakuba w Sance

Rzymskokatolicki kościół i parafia św. Jakuba Apostoła w Sance.

Sanka

diecezja	krakowska
dekanat	Krzeszowice
województwo	małopolskie
gmina	Krzeszowice
adres	Sanka 58, 32-067 Tenczynek
Camino	Małopolska Droga
w sieci	www
kontakt	tel. 12 283 63 73
Wikidata	Q16569018

współrzędne	50.0663, 19.64354
na mapie OSM	kliknij tu
	zdjęcia w WikimediaCommons

Dzieje

Parafia pod wezwaniem Świętego Jakuba Apostoła w Sance została erygowana przed 1325 rokiem, albowiem wymieniana jest już od tego roku w rejestrach świętopietrza, czyli wykazie ofiar składanych papieżowi. Pierwszą informację na temat świątyni przekazał ks. Jan Długosz w Liber beneficiorum, gdzie opisał ją jako wybudowaną z białego kamienia.

Parafia w Sance powstała najprawdopodobniej na przełomie XIII i XIV wieku. W źródłach historycznych pojawia się po raz pierwszy w spisie świętopietrza pod rokiem 1326 gdzie odnotowano, że zapłacił je miejscowy pleban Wojciech. Z kolei historyk i kronikarz Jan Długosz w dziele Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis pisanym w latach 1470-1480 podaje informację, że w miejscowości znajdował się murowany kościół z białego kamienia pw. św. Jakuba.

Bolesne koleje losu parafia przechodziła w wieku XVI, głównie za sprawą szerzącej się reformacji. Jak wspomina wizytacja z końca XVI wieku protestantom sprzyjał ówczesny dziedzic wsi Marcin Świerczowski. Świątynia została wtedy zamieniona w zbór kalwiński. Stan taki nie trwał długo i dotyczył tylko właścicieli Sanki. Wierni w tym czasie uczęszczali do świątyni w Rybnej. Sam Marcin Świerczowski przed śmiercią wrócił na łono kościoła. Już w roku następnym syn Marcina Świerczowskiego Zygmunt (będący sekretarzem króla Zygmunta III Wazy) rozpoczął restaurację wnętrza kościoła. Prace budowlane postępowały szybko, tak że 5 października 1625 roku biskup krakowski Tomasz Oborski dokonał uroczystej rekonsekracji kościoła.

Sanka była parafią kolatorską. Kolator, mający prawo do przedstawiania biskupowi kandydata na proboszcza, sam dbał o świątynie i jej uposażenie. Było to możliwe dzięki zamożnej rodzinie Świerczowskich, która dobrze dbała o parafię, jak też o utrzymanie plebana.

W drugiej połowie XVII wieku kościół w Sance był całkiem dobrze wyposażony, posiadał m.in. trzy ołtarze. Jego upiększanie było możliwe dzięki licznym nadaniom oraz ofiarom jakie składał pobożny lud, modląc się przez przyczynę św. Jakuba Starszego Apostoła (relikwie sprowadzono do świątyni, później zaginęły) oraz Matki Bożej.

Kult obrazu Matki Bożej Sancekiej istniał już w XVII wieku, czego dowodem były umieszczone w 1663roku przy obrazie tablic z wotami. Rozpowszechnił się jeszcze bardziej w wiekach XVIII i XIX. W 1846 roku Cudowny wizerunek został przeniesiony do ołtarza głównego, jak notuje kronika parafialna „dla większej czci”, a główny patron św. Jakub do ołtarza bocznego. Tradycja historyczna jako powód przeniesienia obrazu podaje wyproszony przez Dziedziczkę wsi dar potomstwa. Kobieta kilka razy po zajściu w ciąże traciła dzieci w wyniku poronienia. Po wysłuchanych modlitwach u stóp Matki Bożej zwróciła się do biskupa z prośbą o zgodę na przeniesienie obrazu do ołtarza głównego. Cztery lata później w Sance powstało Arcybractwo Najświętszego Niepokalanego Serca NMP. Przemienione następnie na Bractwo Niepokalanego Poczęcia NMP po ogłoszeniu dogmatu i reaktywowane w 2009r.

Z czasów staropolskich praktycznie nie zachowały się paramenty liturgiczne. Po wybuchu powstania kościuszkowskiego w 1794, jak wiele parafii, również i sanecka przekazała cenne precjoza (monstrancje, kielichy, trybularz, wota dziękczynne) na finansowanie walki z zaborcami. W XIX wieku świątynia i jej otoczenie zmieniały swój wygląd. W 1834 roku obiekt otaczał kamienny mur z narożnymi kaplicami. W 1860 roku od północy dobudowana została zakrystia, a nawę nakryto pozornym sklepieniem kolebkowym. Kolejna zmiana bryły nastąpiła w roku 1873, kiedy wzniesiono drewnianą wieżę.

Architektura i wyposażenie

Dzisiejszy wygląd świątyni jest efektem prac restauracyjnych zapoczątkowanych w 1996 roku. Wtedy to wymieniono sklepienie nad nawą główną (zlikwidowano przy tym wieżyczkę sygnaturki). W 1999 roku wzniesiono niską, murowaną wieżę. Kościół jest orientowany tzn. ustawiony na osi wschód – zachód, z prezbiterium od strony wschodniej. Został wybudowany z kamienia i otynkowany. Niezbyt obszerna bryła składa się z prostokątnej nawy, znacznie od niej węższego, małego, zamkniętego półkoliście prezbiterium oraz kruchty (przystawionej do nawy od zachodu), nad którą wznosi się wieża. Od strony północnej do nawy przylega mała kruchta oddzielona ścianą od zakrystii.

Ściany zewnętrzne nawy i prezbiterium nie posiadają żadnych dekoracji architektonicznych, poza wieńczącym je gzymsem podokapowym. Bardzo ładnie prezentuje się za to trójkątny, schodkowy szczyt wschodniej ściany nawy oddzielający ją od prezbiterium zwieńczony małym krzyżem. Delikatną dekorację w postaci wąskich lizen (element podziału ściany, dekoracyjny, płaski, pionowy występ przypominający pilaster ale pozbawiony głowicy i bazy), na narożach posiada natomiast kruchta zachodnia oraz wzniesiona nad nią wieża. Sama kruchta posiada dodatkowo wąski gzyms dzielący ją wizualnie na dwie kondygnacje. Okna w nawie i prezbiterium (z witrażami przedstawiającymi chrzest Pana Jezusa w Jordanie oraz Jezusa Dobrego Pasterza) umieszczone są od południa, a od wschodu w ścianie absydy mały okrągły otwór okienny. Przestrzeń pod chórem posiada dwa otwory okienne (od południa witraż św. Jana Pawła II, od północy św. Jakuba Apostoła), natomiast na chórze znajdują się trzy okrągłe okna z witrażami roślinnymi.

Nawa nakryta jest dachem dwuspadowym pokrytym czerwoną dachówką, prezbiterium dachem wielopołaciowym z miedzianej blachy. Małe daszki z czerwonej dachówki nakrywają fragmenty zachodniej kruchty, szerszej niż nadbudowana nad nią wieża. Tę ostatnią wieńczy przysadzisty, zbliżony do cebulastego blaszany hełm.

Zwracając uwagę na zewnętrzną architekturę budowli należy koniecznie zatrzymać się na dłuższą chwilę przy kruchcie pod wieżą. W jej północną ścianę wmurowana jest bowiem tablica pamiątkowa ufundowana przez MŁODZIEŻ POWIATU CHRZANOWSKIEGO poświęcona Kapitanowi Stanisławowi Kwiatkowskiemu (pochodzącemu z Frywałdu parafianinowi), legioniście, odznaczonemu orderem Virtuti Militari uczestnikowi wojny polsko-bolszewickiej w 1920 roku, rozsiekanego przez Bolszewików pod Sobótką w czerwcu tegoż roku. Jego grób znajduje się na tutejszym cmentarzu.

Teren kościelny otacza zabytkowy mur, na którym zamocowane są ażurowe przęsła wykonane z metalowych prętów.

Nakryte kolebkowym sklepieniem wnętrze świątyni ma niewielki rozmiary, sprawia jednak wrażenie przestronnego i ciepłego. Dzięki temu, iż okna umieszczone są w południowej ścianie, jest tu jasno.

Podstawowy element wyposażenia kościoła stanowią trzy drewniane ołtarze – główny w prezbiterium oraz dwa boczne w nawie. To one po wejściu do świątyni w pierwszej kolejności przyciągają uwagę odwiedzających pielgrzymów i turystów.

Ołtarz główny dwukondygnacyjny, z niskim zwieńczeniem sięgającym sklepienia kościoła pochodzi z XIX wieku. Wykonany jest z drewna iglastego polichromowanego na biało. Z kolorem tym harmonizują złocone zdobienia w formie ornamentów, wici roślinnych czy główek anielskich. Retabulum flankowane (nastawa ołtarzowa płasko rzeźbiona lub malowana) podwójnymi kolumnami ustawionymi skośnie, perspektywicznie. Kolumny spoczywają na wysokich cokołach, na tle pilastrów. Trzony kolumn i pilastry kanelowane (pilaster, płaskosłup, element architektoniczny w formie płaskiego występu z lica ściany, posiadający głowicę i trzon, często także bazę i cokół, spełniający funkcję dekoracyjną i konstrukcyjną – wzmocnienie ściany).

Kolumny podpierają belkowanie z fryzem i gzymsem przełamanym na osi kolumn. W części środkowej retabulum, w złoconej, ażurowej ramie w postaci wici roślinnej, umieszczony jest otoczony kultem cudowny wizerunek Matki Bożej Saneckiej – Matki oczekującego macierzyństwa. Koronowany koronami biskupimi 22 maja 2016 roku przez J. E. ks. Kardynała Stanisława Dziwisza, Arcybiskupa Metropolitę Krakowskiego. W czasie świąt i uroczystości postać Marii przykrywa srebrna sukienka, repusowana i puncowana w wypukłe wzory kwiatowe. Na zasuwie cudownego obrazu, znajduje się namalowany w 1906 roku obraz św. Józefa z Dzieciątkiem.

W centrum górnej kondygnacji umieszczono obraz Trójcy Świętej w złotej owalnej ramie ozdobiony złoconą wicią roślinną. Po jego bokach umieszczone zostały rzeźby uskrzydlonych aniołków spoczywające na misternie wykonanych wolutach (motyw ornamentacyjny w formie spirali lub zwoju). Na szczycie ołtarza krzyż z liśćmi akantu u podstawy.

W nawie przy ścianie tęczowej umieszczone są dwa ołtarze wykonane w XVIII wieku, o podobnej konstrukcji architektonicznej – drewniane, jednoosiowe, dwukondygnacyjne (każda kondygnacja z parami korynckich kolumn), z krzyżami na szczytach. Obydwa utrzymane są w jednolitej, białawo-kremowej tonacji oraz posiadają podobne zdobienia, na które składają się m.in. liście akantu, kwiatowe rozety, ażurowe, akantowe „uszy”.

Kult jakubowy

Obrazy, rzeżby, ołtarze
odpust?
lokalne nabożeństwa, pieśni?

Nabożeństwa

Msze Święte:

Poniedziałek, Wtorek, Czwartek, Piątek, Sobota: godz. 07:00
Środa: Msza Święta z Nowenną do Matki Bożej Pani Saneckiej godz. 17:30 (od października o 16:30)
Niedziela i święta: godz. 8:00, 10:00, 16:00